|
|
|
|
|
|
 |
گفتگو با دکتر بیژن صدری زاده |
 |
|
| | تاریخ ارسال: 1397/9/28 | |
|
بیماری‌های عفونی چگونه ایجاد می‌شوند و عمده‌ترین راه انتقال این بیماری‌ها کدامند؟
منظور از بیماری‌های عفونی (واگیر دار) بیماری‌هایی هستند که عامل بیماری زا دارند.
این عامل بیماری زا ممکن است باکتری، ویروس، قارچ یا انگل باشد و از طریق انتقال مستقیم ( آب آشامیدنی، غذا، استنشاق هوا، پوست و مخاط) و غیر مستقیم (توسط حشره‌ها) به فرد دیگر سرایت کنند.
از جمله بیماری‌های عفونی که از طریق آب و غذا به فرد دیگر منتقل می‌شوند، بیماری های اسهالی هستند. بیماری‌های اسهالی مانند وبا، شیگلوز و دیسانتری مهمترین آنها است.
غذا نیز بیشتر باعث مسمومیت غذایی می شود. معمولا عامل بیماری زا به علت نگهداری غذا خارج از یخچال، وارد بدن شده و ایجاد مسمومیت می کند.
البته منشا اصلی برخی از این مسمومیت ها شیر و لبنیات آلوده است. به عنوان مثال تب مالت یک بیماری مشترک بین انسان و دام است و از راه مصرف شیر نجوشیده یا پاستوریزه نشده و پنیر آلوده یا حتی بستنی (پاستوریزه نشده) به انسان منتقل می شود. بیماری‌های دیگر از راه هوا به انسان منتقل می شوند.
مهمترین این بیماری ها، سرماخوردگی، آنفلوآنزا و سل هستند. بیماری های دیگر از راه حشره‌ها منتقل می شوند.
مهمترین این بیماری ها مالاریا، طاعون است. البته منشا بیماری طاعون موش است. بیماری از طریق کک موش به انسان انتقال داده می شود.
هم اکنون سهم بیماری های عفونی در میزان مرگ و میر مردم در دنیای امروز چگونه است؟
هم اکنون به علت پیشرفت های دانش پزشکی و بهداشت عمومی، طولانی شدن عمر، افزایش امید به زندگی و افزایش جمعیت سالمندان (بالای 65 سال) و همچنین برنامه توسعه افزایش دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی باعث شده است از بیست سال پیش تا به امروز مشکل بیماری های غیر واگیردار در جهان از جمله در ایران مطرح شود.
هم اکنون بیش از 70 درصد مرگ و میرهایی که در جهان اتفاق می افتد به علت 4 گروه بیماری غیر واگیر دار مهم شامل بیماری های قلبی و عروقی (حمله قلبی و سکته مغزی)، سرطان ها، دیابت و بیماری های مزمن دستگاه تنفسی (آسم، آمفیزم و...) است.
در حالیکه بر اساس یک برنامه تحقیقاتی که در کشور ایران در سال 1368 روی 10 درصد جمعیت شهری و روستایی کشور انجام شد، بیش از 42 درصد از مرگ ها در کودکان زیر پنج سال اتفاق می افتد که از این میان یک ششم موارد به علت بیماری های قابل پیشگیری با واکسن است.
یک پنجم موارد به علت بیماری های اسهالی است و یک ششم دیگر به علت سایر بیماری های عفونی است که به راحتی قابل پیشگیری هستند به عبارت دیگر در آن زمان حدود نیمی از مرگ و میر کودکان زیر پنج سال اتفاق می افتاد که بیش از 50 درصد آنها قابل پیشگیری است.
کدام بیماری‌های عفونی در طول تاریخ مرگ بار ترین و خطرناک ترین بیماری ها بوده اند؟
در بین بیماری های عفونی و واگیر دار به ترتیب آبله، طاعون، تیفوس، وبا، تب زرد و تب راجعه که معروف به بیماری های قرنطینه ای هستند، طی سال ها عامل مرگ و میر زیادی از جامعه بشری به حساب می آیند.
هم اکنون کدامیک از این بیماری های عفونی خطرناک ریشه کن شده اند و کدامیک هنوز تهدید بزرگی برای سلامتی بشر محسوب می‌شوند؟
این بیماری ها پیش از پیدایش واکسن و آنتی بیوتیک ها تا اواسط قرن 20 تلفات جانی بسیار زیادی ایجاد می کردند. چه بسا بسیاری از دانشمندان به نام بر اثر ابتلا به این بیماری جان خودشان را از دست داده اند.
مثلا پروین اعتصامی به علت ابتلا به بیماری حصبه جان خود را از دست داده است.
با پیدایش آنتی بیوتیک ها و واکسن ها، بهبود شرایط زندگی، بهبود وضع بهداشت محیط، تامین آب آشامیدنی سالم، دفع بهداشتی فضولات و برنامه‌های موفق مبارزه با حشره ها، بسیاری از بیماری های عفونی و واگیر دار راه درمان موثری پیدا کرده‌اند.
ظهور نخستین واکسن ها برای پیشگیری از 6 بیماری عفونی دیفتری، کزاز، سیاه سرفه، سرخک، سل و فلج اطفال بودند که در برنامه ایمن سازی کشورها گسترش پیدا کردند.
نتیجه این کار موجب شد که از بین این شش بیماری، کزاز نوزادان در بسیاری از کشورهای دنیا به مرحله حذف برسد. دیفتری، سیاه سرفه عملا به ندرت دیده می شود اما بیماری سل به علت اینکه واکسن ب ث ژ چندان پیشگیری کننده نیست، همچنان ادامه دارد.
پس از آن واکسن سرخک پیدا شد که آن هم جزو برنامه های ایمن سازی کشورها از جمله ایران در آمد.
بیش از 30 سال است که واکسن سرخک در ایران مورد استفاده قرار می گیرد. پس از آن واکسن هپاتیت B ظهور پیدا کرد.
در کشور ما نزدیک به 20 سال است که مورد استفاده قرار می گیرد. واکسن هموفیلوس آنفلوآنزا نوع B نیز برای پیشگیری از مننژیت و ذات الریه از سه سال پیش در برنامه ایمن سازی کشور وارد شده است.
واکسن های جدید پنوموکوک (مهمترین عامل ذات الریه) و روتاویروس (Rotavirus) (شایع‌ترین علت اسهال و بی آبی شدید بدن نوزادان و کودکان) نیز به تازگی مورد تصویب کشور قرار گرفته است تا در برنامه ایمن سازی قرار بگیرد. بودجه این واکسن تصویب شده اما هنوز آغاز نشده است.
پس با این حساب آنتی بیوتیک ها و واکسن ها نقش بسیار مهمی در ریشه کنی بیماری های عفونی داشته اند، اینطور نیست؟
هرچند بیماری های واگیر دار یا عفونی مشکل مهمی بودند اما آنتی بیوتیک ها و واکسن ها نه در از بین بردن این مشکل ها بلکه در کاهش آنها نقش داشتند.
اولین دستاوردی که واکسن ها داشتند ریشه کنی آبله بود. این بزرگترین دستاورد جهانی است. آخرین مورد آبله در یک آشپز یک بیمارستان در سومالی سال 1977 گزارش شد.
پس از آن در سال 1980 مجمع بهداشتی جهانی تصویب کرد که آبله در دنیا ریشه کن شده است. البته ویروس آبله هم اکنون در شرایط امنیتی شدید در مسکو روسیه و CDC آمریکا یا مراکز مدیریت و پیشگیری بیماری ایالات متحده آمریکا (Centers for Disease Control and Prevention) برای انجام تحقیقات بیشتر نگهداری می شود تا اگر ویروس آبله بار دیگر بازگشت، واکسن و راه درمانی موثری ارایه بشود.
دومین بیماری که تلاش زیادی برای ریشه کنی آن شد، فلج اطفال بود. هرچند این بیماری مرگ و میر زیادی ندارد اما فلج ایجاد کننده در کودکان تا پایان عمر افراد را معلول می کند. مجمع بهداشت جهانی در سال 1988 ریشه کنی فلج اطفال را تصویب کرد.
انتظار می رفت این ویروس سال 2000 ریشه کن شود اما تحقق پیدا نکرد. در مجموع فلج اطفال در آستانه ریشه کنی در دنیا است.
پیش بینی می شود چه زمانی فلج اطفال در جهان ریشه کن شود؟
با شواهد موجود ریشه کنی قطعی این ویروس تا سال 2022 در کل دنیا امکان پذیر است.
همچنین براساس محاسبه های انجام شده، ریشه کنی جهانی فلج اطفال در طی 20 سال آینده حداقل 40 تا 50 میلیارد دلار صرفه جویی را همراه خواهد داشت که قسمت عمده آن به کشورهای کم در آمد مربوط می شود.
از همه مهمتر اینکه موفقیت در ریشه کنی بدان معنا است که در آینده هرگز کودکی به خاطر پولیو دچار فلج نخواهد شد.
هم اکنون وضعیت ایران در ریشه کنی فلج اطفال چگونه است؟
ویروس بومی فلج اطفال در ایران سال 1376 حذف شده است اما در سال 1379 (2000 میلادی) 3 فرد مبتلا از کشور پاکستان وارد ایران شدند.
از آذر ماه 1379 تاکنون موردی از فلج اطفال در ایران گزارش نشده است.
در حال حاضر در کدامیک از کشورها این بیماری ریشه کن نشده است؟
پیش از شروع برنامه ریشه کنی فلج اطفال، سالانه 350 هزار کودک از 125 کشور جهان مبتلا به این بیماری می شدند.
فلج اطفال از نظر تاریخی در منطقه آمریکا سال 1995، اروپا سال 2000، غرب اقیانوس آرام سال 2002، آسیای جنوب شرقی 2010، آفریقا سال 2015 ریشه کن شده است.
تنها در مدیترانه شرقی در دو کشور افغانستان و پاکستان این بیماری ریشه کن نشده است.
کشورهای نیجر، نیجریه، هند، افغانستان و پاکستان از جمله کشورهایی بودند که ویروس فلج اطفال در کشورشان بومی بود.
تاکنون نیجر، نیجریه و هندوستان خودشان را از این ویروس نجات داده اند. زمانی می توان اعلام ریشه کنی یک بیماری را کرد که پس از گذشت سه سال هیچ آثاری از آن بیماری در کشورها وجود نداشته باشد.
در سال 2017 پاکستان مبتلا به فلج اطفال نداشته است. سه مورد فلج اطفال در افغانستان دیده شده است.
این در حالی است که در سال 2016 سیزده مورد در پاکستان و 20 مورد ابتلا در افغانستان گزارش شده است.
آیا فلج اطفال همچنان در ایران تهدید کننده است؟
تا زمانی که تنها یک کودک آلوده به ویروس باقی مانده باشد همه کودکان دنیا( کودکان همه کشورها) در معرض ابتلا به فلج اطفال قرار دارند.
کشور ایران نیز به دلیل مجاورت با این دو کشور و ورود مهاجران در معرض خطر است. منتها به علت برنامه واکسیناسیون خوب و پوشش 95 درصدی و سیستم مراقبتی و بیماریابی و گزارش دهی خوب احتمال اینکه ما در معرض خطر باشیم بسیار کم است اما باید بسیار مراقب باشیم هم از نظر حفظ برنامه پوشش واکسیناسیون، ادامه آن برنامه با سطح پوشش بالا و از نظر سیستم بیمار یابی و مراقبت هایمان را باید تقویت کنیم و این سیستم دقیق و حساس را باید حفظ کنیم تا در صورت مشاهده مورد مشکوک به سرعت بیماری شناسایی و از پیشروی آن جلوگیری شود.
برنامه ایران برای فلج اطفال چیست؟
در ایران از شهریور 1394 یک دز واکسن تزریق فلج اطفال(IPV) در برنامه ایمن سازی کودکان در سن 4 ماهگی کودک وارد شده و در فروردین 1395 واکسن سه ظرفیتی خوراکی به وسیله واکسن خوراکی دو ظرفیتی جانشین شد.
هم اکنون واکسن خوراکی فلج اطفال در بدو تولد، 2 ماهگی، 4 ماهگی، 6 ماهگی، 18 ماهگی و 6 سالگی تجویز می شود.
لطفا در خصوص فلج اطفال هم توضیح بدهید که چگونه ایجاد می شود و مهمترین عامل ایجاد این بیماری چیست؟
فلج اطفال یا پولیو یا پولیومیلیت یک بیماری عفونی شدیدا واگیردار است که توسط ویروس فلج اطفال ایجاد می شود و عمدتا کودکان زیر 5 سال را مبتلا می کند.
عامل ایجاد کننده فلج اطفال سه نوع ویروس2،1و 3 است. نوع اول عامل اغلب موارد فلج است. این ویروس به دستگاه عصبی حمله می کند و می تواند طی چند روز منجر به فلجی فرد شود.
تب، خستگی، سر درد، استفراغ، سفتی گردن و درد در دست و پا از جمله علایم و نشانه های این بیماری است.
فلج غیر قرینه شل اندام یا فلج بصل النخاعی بدون اختلال های حسی در طی یک بیماری تب دار در یک کودک یا فرد بالغ جوان تقریبا همیشه دلالت بر فلج اطفال دارد.
این ویروس عمدتا از طریق مدفوع- دهانی از شخص به شخص منتقل می‌شود و به نسبت کمتر توسط یک وسیله انتقال مشترک( مثلا آب یا غذای آلوده) انتقال صورت می گیرد.
در جاهایی که سطح بهداشت عمومی و بهسازی محیط بالاتر است. سرایت بیماری از راه ترشح های حلق اهمیت بیشتری پیدا می کند.
دوره نهفتگی بیماری 7 تا 14 روز است اما از 3تا 35 روز تغییر می کند. ویروس فلج اطفال در گلو و مدفوع بیماران در طی دوره نهفتگی و بعد از شروع علایم وجود دارد و در گلو برای 1تا 2 هفته و در مدفوع برای مدت بیش از 3 تا 6 هفته دوام می آورد. بیش از 90 درصد از موارد فلج اطفال در کودکان زیر 5 سال اتفاق می افتد.
معمولا از هر 200 مورد آلودگی به ویروس یک مورد آن به فلج غیر قابل برگشت منجر می شود (معمولا در پاها). در میان آنهایی که فلج شده اند، پنج تا 10 درصد از آنها به علت از کار افتادن عضلات تنفسی فوت می شوند.
راه درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد؟
درمان قطعی برای فلج اطفال وجود ندارد اما قابل پیشگیری است. در صورت استفاده از واکسن که برای چند بار داده می شود، می توان یک کودک را برای همه عمر محافظت کرد.
همچنین برای تخفیف بیماری تنها فیزیوتراپی کار ساز است.
برخی ها اعلام کرده اند با کمک سلول های بنیادی می توان راهی برای درمان قطعی این بیماری به وجود بیاید، آیا این گفته صحت دارد؟
امیدواریم که چنین باشد!
آیا امکان بازگشت دوباره این بیماری های عفونی مهلک در جهان وجود دارد؟
بله، متاسفانه به علت مصرف بی رویه آنتی بیوتیک ها اغلب عوامل بیماری زا درمقابل آنتی بیوتیک ها مقاومت پیدا کرده اند و اگر اقدام های جدی در کشور ها از نظر اطلاع رسانی و کاهش و متوقف ساختن مصرف بی رویه آنتی بیوتیک ها صورت نگیرد، احتمال بازگشت دوباره دنیا به زمانی که آنتی بیوتیک ها وجود نداشت، هست یعنی پس از گذشت یک قرن به علت کوتاهی بشر، منجر به شکست این دستاورد عجیب و شگفت انگیز خواهیم شد.
هم اکنون مهمترین بیماری های عفونی جدید تهدید کننده سلامت انسان کدامیک از بیماری ها هستند؟
ما یک سری بیماری ها به نام نو پدید و باز پدید داریم. بیماری های نو پدید، بیماری هایی هستند که در تاریخچه پزشکی اسمی از آنها برده نشده است و به عنوان یک بیماری جدید شناخته شده اند.
مهمترین این بیماری ها ایدز، تب خونریزی دهنده کریمه کنگو، ایبولا و.... هستند.
مهمترین علت پیدایش این بیماری ها تسهیل و آسان شدن مسافرت های بین المللی و تغییر در عادت های غذایی و شیوه زندگی مردم، مهاجرت ها، حاشیه نشینی و ... است. هم اکنون راه انتقال ایبولا ساده نیست.
تنها افرادی که در تماس نزدیک به این افراد هستند مبتلا به این بیماری می شوند.
مبتلایان به این بیماری دچار تب و خونریزی هستند. خوشبختانه این بیماری در آفریقا محدود باقی مانده و هیچ وقت وارد ایران نشده است.
بیشتر مبتلایان کشورهای غربی به این بیماری نیز از طریق پرستاران منطقه آفریقا که از بیماران مبتلا به ایبولا مراقبت کرده‌اند و پس از مراجعت به کشورشان، انتقال یافته است.
این پرستاران پس از طی شدن دوره نهفتگی بیماری و بستری شدن در بیمارستان، دیگران را مبتلا به بیماری کرده اند. تاکنون چند مورد تب کریمه کنگو نیز در ایران گزارش شده است.
این بیماری اولین بار چند سال پیش در شهر کرد و اهواز پیدا شده است. در این بین بیماری نو ظهور ایدز در ایران از شیوع بیشتری برخوردار است.
سال 1365 نخستین بیماری که بر اثر بیماری ایدز فوت کرد، یک کودک بود. همین مساله باعث شد برای اولین بار برنامه کشوری مبارزه با ایدز در ایران توسط بنده راه اندازی شود.
درباره ایدز و HIV که شایع ترین بیماری نو پدید عفونی جامعه بشری است و جامعه ایرانی را نیز درگیر خود کرده است، بیشتر توضیح دهید و بفرمایید که هم اکنون چند نفر از مردم ایران به این بیماری عفونی مبتلا هستند؟
آلودگی به ویروس HIV با مبتلا شدن به بیماری ایدز متفاوت است. ویروس HIV (ویروس ایجاد کننده ایدز) از سه طریق خون و فرآورده های خونی، تماس جنسی و از مادر به کودک وارد بدن می شود.
ایدز بیماری است که با شیوه زندگی انسان ها ارتباط مستقیمی دارد. اغلب این افراد به علت آگاهی نداشتن نسبت به این بیماری مبتلا به ویروس ایدز شده اند؛ چه بسا ممکن است افراد زیادی به علت نا آگاهی و داشتن رابطه جنسی محافظت نشده مبتلا به این بیماری شده باشند.
همچنین رعایت بهداشت فردی در این افراد بسیار حایز اهمیت است زیرا لوازم نوک تیز و برنده آغشته شده به خون این افراد می تواند به دیگران نیز انتقال پیدا کند به همین دلیل ممکن است افراد معتاد تزریقی به علت استفاده از سرنگ مشترک مبتلا به این ویروس شوند.
از نظر آمار تا پایان شهریور 1396 تمام موارد HIV و ایدز 36 هزار و 571 مورد است. تعداد افرادی که به علت ایدز فوت شده اند 10 هزار و 97 مورد است.
تعداد مبتلایانی که وارد مرحله پیشرفته شده اند اما هنوز زنده اند در حدود 15 هزار و 345 مورد است. پیش بینی شده است که تاکنون نزدیک به 67هزار نفر در ایران آلوده به این ویروس شده اند.
بیشترین گروه پر خطر این بیماری را کدام گروه سنی تشکیل می دهند؟
هم اکنون 80 درصد مبتلایان به ایدز و HIV را مردان و 20 درصد را زنان تشکیل می دهند. همچنین 52 درصد این افراد در گروه سنی 21تا 35 سال قرار دارند.
مهمترین علایم و نشانه های این بیماری کدامند؟
یکی از خصوصیات بارز ایدز این است که دوره نهفتگی اش طولانی است. به طور متوسط دوره نهفتگی این بیماری از طریق برقراری تماس جنسی تقریبا 10 سال است مگر اینکه بیماری از طریق خونی وارد بدن شود که پروسه آن کوتاه‌تر می شود.
هرچند این افراد در این مدت مبتلا به بیماری ایدز نیستند اما می توانند منتقل دهنده این ویروس به سایر افراد باشند.
این ویروس پس از گذشت 10 سال با علایمی مانند اسهال طولانی ( بیش از سه ماه)، سرفه طولانی مدت، کاهش وزن شدید (بیش از 10 درصد)، ایجاد گرفتاری در دستگاه های مختلف بدن مانند پوست، مخاط، دستگاه عصبی مرکزی و دستگاه تنفسی می کند؛ مثلا این بیماری می تواند در ریه و مغز همراه با عارضه های زیادی باشد.
چرا درصد زیادی از مبتلایان به ویروس HIV، دچار بیماری سل می شوند؟
سل از جمله بیماری های عفونی محسوب می شود که هنوز ریشه کن نشده است.
پیش از این طی قرن گذشته تصور می شد که بیماری هایی مانند مالاریا، سل و وبا ریشه کن شده اند اما بعدها معلوم شد که هیچ کدام از این سه بیماری به خصول مالاریا و سل اصلا قابل ریشه کنی نیستند اما قابل کنترل هستند.
میکروب سل با وجود اینکه هم اکنون دارای واکسن است اما به علت اثر گذاری متقابل با ویروس HIV هنوز از بین نرفته است.
درصد زیادی از مبتلایان به ویروس HIV اگر در معرض میکروب سل قرار بگیرند ممکن است به علت مقاومت کم بدنی در سال اول مبتلا به میکروب سل شوند.
بیماری سل در فرد آلوده به ویروس HIV به علت مقاومت کم بدن فرد، زودتر از دیگر افراد بروز می کند. مهمترین علایم این بیماری، سرفه، خلط خونی، لاغری، بی اشتهایی، ضعف و تب خفیف است.
چرا اغلب افرادی که در کارگاه های محیط بسته مانند قالی بافی کار می کنند بیشتر از دیگران مبتلا به بیماری سل می شوند؟
این بیماری تنها از راه هوا منتقل می شود. آفتاب نیز نقش مستقیمی در از بین بردن میکروب سل دارد.
اگر خلط فرد مبتلا به سل در معرض آفتاب باشد، میکروب از بین می رود اما لزوما نه تنها در کارگاه های قالی بافی بلکه در مکان هایی که آفتاب وجود ندارد، خلط خشک افراد مبتلا می تواند با هوا آمیخته و فرد دیگر بر اثر استنشاق هوای آلوده مبتلا به بیماری سل شود.
در مورد بیماری سل یک نکته مهم این است که اگر میکروب سل وارد بدن هر کسی شود، الزاما فرد مبتلا به سل نمی شود.
خوشبختانه بیش از 90 درصد افراد نسبت به این بیماری مصونیت پیدا می کنند. میکروب سل پس از وارد شدن به ریه، عامل دفاعی بدن وارد کار می شود و با ایجاد محافظی دورتادور این میکروب، بدن را نسبت به این میکروب مصون می‌دارد.
بعدها ممکن است پس از گذشت 20یا 30 سال، به علت سوء تغذیه و نقص و ضعف سیستم ایمنی فرد، عامل بیماری بار دیگر فعال شود.
بیماری جذام هم مانند بیماری سل راه سرایتش راحت نیست و به راحتی دیگران را مبتلا نمی کند، مگر اینکه فرد سال ها با این بیماران در ارتباط مستقیم باشد.
با تمام این صحبت ها هم اکنون می توان گفت کدامیک از بیماری های عفونی در ایران به طور کامل حذف شده‌اند؟
هم اکنون کزاز نوزادان و جذام در ایران به طور کامل حذف شده اند. البته حذف این بیماری ها تعریف خاصی دارد.
زمانی می توانیم اعلام کنیم که این بیماری ها حذف شده اند که در برابر هر هزار تولد زنده، کمتر از یک نوزاد مبتلا به کزاز شود و در برابر هر 10 هزار جمعیت کمتر از یک مورد مبتلا به جذام در کشور داشته باشیم.
و کدامیک از بیماری های عفونی در آستانه حذف هستند؟
بیماری پیوک یا دراکونکولیازیس (Dracunculiasis) نوعی بیماری انگلی است که عامل بیماری زا از راه پوست و آب آلوده به داخل بدن منتقل می شود.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
